«ԵՐԲ ՄԱՐԴԸ ՀՈԳԵԿԱՆ ՊԱՀԱՆՋ ՈՒՆԻ, ՈՉ ԹԵ ԶՈՒՏ ՖԻԶԻԿԱԿԱՆ, ՉԻ ԿԱՐՈՂ ՓՐԿՈՒԹՅՈՒՆ ԳՏՆԵԼ ԴՐՍՈՒՄ»

«Իրատես de facto»-ի հյուրը ամերիկաբնակ նկարչուհի ԷՄՄԱ ԳՐԻԳՈՐՅԱՆՆ է: Ապրելով հայրենիքից դուրս` նա խոստովանում է, որ հոգու կապը չի խզում Հայաստանի և հայկականի հետ, թեև ինչ-որ ազդակներով հասկանալի և յուրային է դարձել նաև օտարերկրացի արվեստագետների և արվեստասերների համար: Եթե 1978-ին Պողոս Հայթայանը նրան համարել է իբրև առավել առաջադիմական դեմք երիտասարդ նկարիչների մեջ, ապա ավելի ուշ օտարազգի արվեստաբան Իզաբելա Տրիմպրը այսպես է բնութագրել հայ նկարչուհուն. «Երազն ու իրականությունը, անցյալը, ներկան ու ապագան միաձուլվել են` հավասարակշռություն պահելով գույնի ու գծի միջև: Կտավի վրա ներկը տպավորապաշտ ներշնչանքներից ձևափոխվում է գույնի, ինչպես նաև հույսի, թրթռումի և արտահայտության լիության մի աշխարհի: Նրա ոճի էությունը գույնն ու արտահայտությունն են, որոնք պար են բռնում մայրության, ընտանիքի, խաղի ու զուգորդությունների թեմաներում. զուգորդել, միշտ զուգորդել»:
-Տիկի՛ն Էմմա, Դուք Մինասի, այսինքն` 60-ականների հայտնի սերնդի hետնորդն եք: Ի՞նչ կերպ եք կարողացել ինքնահաստատվել, գտնել Ձեր ասելիքը գեղանկարչության մեջ այն մեծ պայթյունից հետո, որն առաջացրին հայ գեղանկարիչները 60-ականներին:
-Շատ կապված եմ եղել Մինասի արվեստանոցի և ընտանիքի հետ: Կապը պայմանավորված էր նաև իմ եղբորով` վաղամեռիկ նկարիչ Բագրատ Գրիգորյանով: 60-ականներից հետո շատ դժվար էր երևալ և սեփական ձայնն ունենալ գեղանկարչության մեջ: Բայց կանգ առնել պետք չէր: Պետք էր փնտրել և գտնել քեզ արվեստի մեջ: Եվ այս հարցում ինձ շատ օգնեց կապը Մինասի ու եղբորս հետ: Սկսեցի թեթև գրաֆիկական, գծային աշխատանքներից, որոնցում բացակայում էր գույնը: Բայց հետո մտա գունային աշխարհը և մինչև հիմա այդ աշխարհի մեջ եմ: Իհարկե, Հայաստանից դուրս շատ դժվար է գույնով երևալը: Համենայն դեպս, այնտեղ, որտեղ ես եմ ապրում, անմիջական ընդունելություն չգտան իմ աշխատանքները:
-Որտե՞ղ եք ապրում:
-Նյու Յորքում: Սկզբնական շրջանում դժվար էր: Բայց հետագայում ընդունեցին ինձ, իմ նկարչությունը:
-Ձեզ Նյու Յորք տարավ Հայաստանում առկա անբարենպաստ սոցիալական վիճա՞կը:
-Ո՛չ: Պատահականությունն ինձ տարավ Ամերիկա: Պատեհ առիթ էր ներկայացել ցուցադրվելու, և ես գնացի ցուցադրվելու ու վերադառնալու նպատակով: Բայց ստեղծվեցին այնպիսի պայմաններ, որ չկարողացա վերադառնալ, ստիպված եղա մնալու այնտեղ, անշուշտ, միշտ հետ նայելով: Եվ այդպես է մինչև հիմա:
-Եվ ինչպե՞ս հարթվեց Ձեր հայկական գույների ճանապարհը դեպի ամերիկյան արվեստասերի հոգին:
-Ինձ ընդունողները ոչ թե ամերիկացիներն են, այլ ամերիկահայերը, հայ համայնքը: Գույների ուժգնությունն ամերիկացիների համար շատ անսպասելի է: Սկզբնական շրջանում միայն հայկական միջավայրում եմ ցուցադրվել` մեր առաջնորդարանում, Վաշինգտոնում Հայաստանի դեսպանատանը, երբ դեսպան էր Ռուբեն Շուգարյանը, Ֆիլադելֆիայում, Բոստոնում: Միայն Նյու Յորքում ունեցել եմ 12 ցուցահանդես: Իսկ այս տարի` Կանանց միջազգային օրվա` Մարտի 8-ի հարյուրամյակի առթիվ, մեր դեսպանի` Կարեն Նազարյանի աջակցությամբ և հրավերով ցուցադրվեցի Միացյալ ազգերի կազմակերպության գլխավոր շենքի սրահում: Ինձ համար շատ պատվավոր և պարտավորեցնող ցուցահանդես էր, և այն լավ ընդունելություն գտավ մարդկանց մոտ: Ցուցահանդեսը հովանավորել էին ամերիկահայ բարերարներ Կակոսյանները:
-Փաստորեն, օտարազգի դիվանագետներին հասկանալի՞ եղավ հայ նկարչուհու ներաշխարհը:
-Շատ ջերմ ընդունելություն ունեցա: Կանադայի դեսպանն ասաց, որ կցանկանար իմ նկարները ցուցադրված տեսնել Կանադայում: Իրենց դրական կարծիքներն արտահայտեցին նաև ՈՒզբեկստանի, Ղազախստանի և այլ երկրների դեսպանները:
-Ո՞ր թեմաներն են Ձեզ գրավում: Ինչի՞ մասին եք նկարում:
-Կյանքից վերցրած թեմաներն են ինձ գրավում:
-Իսկ կարոտի թեման առկա՞ է Ձեր գործերում:
-Չէ՜, կոնկրետ կարոտի թեման արտահայտված չէ իմ գործերում: Բայց այն որոշակիորեն զգացվում է իմ նկարներում. հաճախ եմ նկարում գյուղական բնապատկերներ, որոնք պահպանված են հիշողությանս մեջ:
-Ի՞նչ նյութով եք աշխատում:
-Հիմնականում օգտագործում եմ յուղաներկ, խառը տեխնիկա, կտավ: Ամեն ինչ կարող եմ խառնել, միայն թե ստանամ այն, ինչ ուզում եմ: Իսկ վերջերս մի քիչ հեռացել եմ կտավից ու սկսել նկարել ստվարաթղթի վրա` շատ ավելի ազատ, շատ ավելի վերացական թեմաներով, աբստրակտ նկարչության ժանրում:
-Գույներից և՞ս հեռացել եք:
-Ոչ, գույները մնում են նույնը, բայց թեման կարող է լինել կամ բացակայել: Դրանք պարզապես զգացմունքների այդ վայրկյանի պոռթկումն են:
-Ձեր նկարներում առկա՞ է հարազատ եզերքի` Գյումրու թեման:
-Չէ, չեմ անդրադարձել երբևէ, չեմ նկարել Գյումրին: Բայց իմ ամբողջ էությունը գյումրեցու է: Թեև 15 տարեկանից հեռացել եմ Գյումրիից, բայց արտաբերածս առաջին իսկ բառերից մարդիկ հասկանում են, որ գյումրեցի եմ:
-Այո, դա դժվար չէ հասկանալ. թեև տասնամյակներ շարունակ կտրված եք հայաստանյան միջավայրից, սակայն գյումրեցու խոսվածքը պահպանել եք: Ի դեպ, քանի՞ տարվա բացակայությունից հետո եք եկել Հայաստան:
-Նախորդ անգամ եկել էի 2002-ին: Դա շատ հպանցիկ այցելություն էր, գործնական: Գրեթե չտեսա ո՛չ քաղաքը, ո՛չ մարդկանց: Հիմա այլ է. երեք շաբաթ է` Հայաստանում եմ, բայց այդ շաբաթները թռան երեք օրվա պես: Պիտի ասեմ, որ քաղաքի արտաքին փոփոխությունները շփոթեցնում են, վախեցնում, տխուր մի բան առաջացնում: Երբ ուզում եմ ինձ նախկինում ծանոթ մի տեղ գնալ ու այդ տեղը չեմ գտնում, շփոթվում եմ: ՈՒրախ եմ, որ կա մեծամասշտաբ շինարարություն, հսկայական շարժում, բայց, միևնույն ժամանակ, սա տխրություն է արթնացնում: Գուցե նրանից է, որ ծանոթ դեմքեր չեն հանդիպում: Մինչև նկարիչների միության շենք իջա Աբովյան փողոցով, և ոչ ոք ինձ չճանաչեց, ոչ ոք չբարևեց:
-Որովհետև շատերն են Ձեզ նման ապրում դրսում: Իսկ, ըստ Ձեզ, դրսում լինելը փրկությո՞ւն է:
-Չէ՜, ի՞նչ փրկություն: Երբ մարդը հոգեկան պահանջ ունի, ոչ թե զուտ ֆիզիկական, չի կարող փրկություն գտնել դրսում: Իհարկե, չեմ ուզում թերագնահատել ամերիկյան հոգևոր կյանքը, այն կա, գոյություն ունի, բայց իմը չէ: ՈՒստի ես հետ եմ նայում շարունակ: Միակ ցանկությունս ժողովրդիս երջանիկ, Հայաստանը ծաղկուն տեսնելն է և իմ վերադարձը հայրենիք:
Զրույցը` Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆ

Մեկնաբանություններ